سازهای زهی آرشه ای

ساز‌های زهی آرشه‌ ای دسته‌ای از سازهای زهی هستند که در آن‌ها صوت از طریق مالش آرشه به سیم‌ها (زه‌ها) ایجاد می‌شود. مهم‌ترینِ این سازها عبارتند از ویولن[1]، ویولا[2] (ویولن آلتو)، ویولنسل[3] و کنترباس[4].  در میان این سازها، ویولن دارای بالاترین محدوده صوتی[5]  است (می‌تواند زیرترین صداها را تولید کند) و پس از آن ویولا قرار دارد. ویولنسل دارای محدوده صوتی پایین (صداهای بم) و کنترباس دارای پایین‌ترین محدوده صوتی است.

ببینید >>>>>>>>> کنسرت ارکستر زهی آرکو در جشنواره موسیقی فجر

شاید بتوان سازهای زهی آرشه ای از سازها را مهم‌ترین و پرکاربردترین سازهای ارکستر دانست که در بیشتر لحظات یک اثر سمفونیک حضور فعال دارند. از جمله دلایل اهمیت این دسته از سازها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

1. آنچه درمورد سازهای زهی آرشه ای اهمیت فراوان دارد، رنگ صوتی متحد است. به بیان دیگر  رنگ صوتی آن‌ها بسیار مشابه یکدیگر است و همین مساله منجر به در اختیار داشتن یک محدوده‌ی بسیار بزرگ صوتی (از نت‌های خیل بم تا نت‌های خیلی زیر) با رنگ واحد می‌شود.
2. این ساز‌ها در اجرا با قدرت‌های مختلف صوتی بسیار توانا هستند. به طوری‌که می‌توان تقریباً در هر بخش از محدوده‌ی صوتی هر یک از این سازها انتظار داشت بتوانند با قدرت خیلی کم (ppp) یا خیلی زیاد (fff) یا حتی فراتر از آن اجرا کنند.
3. زهی آرشه‌ای‌ها توانایی قابل توجهی در اجرا با سرعت خیلی بالا دارند و هم‌چنین در بخش‌های تغزلی یا فسیح و بخش‌هایی با سرعت خیلی پایین بسیار مناسب هستند.
4. سازهای زهی آرشه ای بسیار تکنیکال و دارای تنوع قابل توجه تکنیکی هستند و می‌توانند با لحن‌ها و افه‌های متنوع نواخته شوند.
5. در ساز‌های بادی مشکل نفس‌گیری منجر به ایجاد محدودیت در اجرای نت‌ها و جملات خیلی طولانی و پی در پی می‌شود که باید در بخش مربوط به آن‌ها از سکوت‌ها به حد کافی استفاده کرد. اما زهی‌ آرشه‌ای‌ها این محدودیت را نداشته و می‌توانند به مدت طولانی و بدون وقفه به اجرا بپردازند.

هم‌چنین می‌توان عوامل دیگری مانند عدم وجود پرده‌بندی[6] روی دسته‌ی ساز،‌ترکیب پذیری با اکثر ساز‌ها، اجرای چند صدای همزمان و موارد دیگر اشاره نمود.

نکته‌ی دیگر در مورد زهی آرشه‌ای‌ها آن است که این سازها معمولاً در یک ارکستر به شکل گروهی اجرا می‌کنند. به این معنا که برای تعدادی از یک نوع از آن‌ها یک بخش به نگارش در می‌آید. این گروه‌ها شامل گروه ویولن اول‌ها (4 الی 16 ویولن)، ویولن دوم‌ها (4 الی 16 ویولن)، گروه ویولاها (4 الی 14 ویولا)، گروه ویولنسل‌ها (3 الی 12 ویولنسل) و گروه کنترباس‌ها (2 الی 10 کنترباس) هستند[7]. توجه داشته باشید که سازهای حاضر در هریک از گروه‌های ویولن اول و دوم هیچ تفاوتی باهم ندارند (همگی ویولن هستند). تفاوت میان این دو گروه آن است که بخش‌های مختلفی را اجرا می‌کنند که معمولاً بخش مربوط به ویولن اول‌ها در محدوده‌ی صوتی بالاتری قرار دارد. هم‌چنین محل استقرار این دو گروه در ارکستر متفاوت است و معمولاً ویولن اول‌ها روی سن به جلوی سن نزدیک‌تر هستند.

به طور کلی زیرایی صدای تولید شده از یک سیم به طول، ضخامت و جنس آن بستگی دارد. بین سیم‌های با جنس مشابه، هر اندازه طول سیم بلندتر و ضخامت آن بیشتر باشد صدایی که تولید می‌کند بم‌تر است [و برعکس]. در نتیجه همانطور که در شکل می‌بینید، کوچک‌ترین ساز زهی ویولن و بزرگ‌ترین آن‌ها کنترباس است.

[1]. Violin

[2]. Viola

[3]. Cello

[4]. Double-Bass

[5]. Register

[6] . Frets

[7]. تعداد سازها در هر گروه بسته به حجم ارکستر و دوره‌ی تاریخی اثر اجرایی توسط ارکستر می‌تواند متفاوت باشد. گاهی نیز آهنگساز دقیقا مشخص می‌کند که چه تعداد از هر ساز در هر گروه حضور داشته باشند. هم‌چنین توجه داشته باشید این تعدادها می‌توانند کمی‌متفاوت از آنچه در بالا گفته شد باشند.